«Ֆինանսական խարդախություններ» տերմինը վերաբերում է այն գործողություններին, որոնք իրականացվում են՝ մարդկանց կամ կազմակերպությունների ֆինանսական միջոցները խաբեությամբ հափշտակելու նպատակով։ Դրանք կարող են լինել տարբեր ձևերով ու մակարդակներում՝ սկսած անհատական խաբեություններից մինչև խոշոր կազմակերպված հանցավորություններ։

Ահա ֆինանսական խարդախությունների մի քանի հիմնական տեսակներ՝

1. Անձնական խարդախություններ

• Բանկային խարդախություններ – օրինակ՝ ուրիշի քարտային տվյալներով գումար հափշտակել։

• Կեղծ ներդրումային առաջարկներ – խոստանում են մեծ շահույթներ՝ կեղծ կամ չգոյություն ունեցող բիզնեսներից։

• Ֆիշինգային հարձակումներ (phishing) – խաբեությամբ փորձում են ստանալ անձնական տվյալներ (PIN, գաղտնաբառեր)։

2. Կորպորատիվ խարդախություններ

• Հաշվետվությունների կեղծում – ընկերություններն իրեց հաշվապահական տվյալներն են կեղծում՝ շահույթը մեծ ներկայացնելու համար։

• Հաշվետվությունների չներկայացում – թաքցնում են ֆինանսական կորուստները կամ պարտքերը։

3. Հարկերից խուսափում

• Օրինակ՝ եկամուտները թաքցնելը կամ վիրտուալ ընկերությունների միջոցով հարկերից խուսափելը։

4. Պոնզի և այլ հանցավոր սխեմաներ

• Քլասիկ օրինակ է Պոնզի սխեման, երբ հին ներդրողներին վճարում են նոր ներդրողների գումարներով, մինչև համակարգը փլուզվում է։

5. Փողերի լվացում

• Օրինական գործունեությամբ քողարկում են ապօրինի ծագում ունեցող գումարները։

Ինչպե՞ս պաշտպանվել

• Ստուգել ֆինանսական առաջարկների աղբյուրը։

• Չտրամադրել անձնական կամ բանկային տվյալներ։

• Հետևել ֆինանսական իրազեկվածության նորություններին։

• Օգտվել իրավաբանական կամ ֆինանսական խորհրդատվությունից՝ կասկածելի դեպքերում։

Ի՞նչպես խուսափել ֆինանսական խարդախություններից։

Ֆինանսական խարդախություններից խուսափելը պահանջում է զգոնություն, կրթվածություն և անվտանգության որոշ հիմնական կանոնների պահպանում։ Ահա մի քանի հաստատված և կիրառելի քայլ, որոնք կարող են օգնել քեզ կամ քո կազմակերպությանը պաշտպանվել այդպիսի ռիսկերից։

1. Զգոն եղիր չափազանց լավ առաջարկներից

Եթե մի առաջարկ շատ լավ է թվում՝ ճշմարիտ լինելու համար (օրինակ՝ «ապահով ներդրում՝ 30% եկամտով ամսական»), ապա հավանաբար դա խարդախություն է։

2. Ստուգիր աղբյուրը

• Հաստատություններ, ներդրումային հարթակներ կամ անհատներ առաջարկող ծառայությունների մասին փնտրիր տեղեկություն պաշտոնական կայքերում, որոնման համակարգերում, սոցիալական հարթակներում։

• Ստուգիր՝ արդյոք ունեն լիցենզիա կամ պետական գրանցում։

3. Մի տրամադրիր անձնական և բանկային տվյալներ

• Ոչ ոք իրավունք չունի պահանջել քո քարտի PIN կոդը, գաղտնաբառը կամ SMS կոդերը։

• Երբեմն ֆիշինգային կայքերը լինում են շատ նման բանկային իրական կայքերին։ Ստուգիր հասցեն (URL), SSL (https://), բանկի պաշտոնական էջն ու տիրույթը։

4. Օգտագործիր երկաստիճան նույնականացում

• Երբ հնարավոր է, ակտիվացրու 2FA (two-factor authentication)՝ հավելյալ անվտանգություն ապահովելու համար, հատկապես բանկային ու էլեկտրոնային փոստի մուտքերի համար։

5. Հետևիր քո հաշիվներին

• Պարբերաբար ստուգիր բանկային հաշիվները՝ կասկածելի գործարքների համար։

• Մի թող թարմացումները անուշադրության մատնվեն։

6. Օգտվիր վստահելի ֆինանսական խորհրդատվությունից

• Մեծ գումարներ ներդնելու կամ բիզնես գործարք իրականացնելուց առաջ խորհրդակցիր իրավաբանի կամ ֆինանսական խորհրդատուի հետ։

7. Կրթիր ինքդ քեզ ու թիմիդ

• Կազմակերպություններում անցկացրու աշխատակիցների ուսուցում՝ ֆինանսական և կիբեռանվտանգության ոլորտներում։

• Դասընթացներ՝ ինչպես ճանաչել խարդախ սխեմաներ։

8. Զեկուցիր խարդախության փորձի դեպքում

• ՀՀ-ում կարող ես դիմել՝

  • ՀՀ Ոստիկանություն

  • ԿԲ (Կենտրոնական Բանկ)

  • Քննչական մարմիններ

  • Կիբեռանվտանգության կենտրոններ (օր․՝ ԱԻՆ ԿՏԿ)։